رویکردهای روش های پسا کیفی خوانش انتقادی به ما می دهند، نقد جامعه با ابزار اشیا - وبلاگ وردپرس

به گزارش وبلاگ وردپرس نشست معرفی و نقد کتاب راهنمای فرهنگ مادی چهارشنبه 2تیر با حضور عباس کاظمی (جامعه شناس و عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی)، کوشا گرجی صفت (جامعه شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران) و محمدسعید ذکایی (عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مترجم کتاب) برگزار گردید.

ذکایی در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره این اثر ارائه کرد و گفت: حوزه مطالعات فرهنگ مادی حوزه بسیار جوانی است و ارتباط ماده با ارزش ها، جامعه و ... دریچه و منظر نوی است که در غرب هم نهایتا دوتا سه دهه رونق گرفته و تاخیر تاریخی اش در ایران قابل توجیه است.

او ادامه داد: کارهایی در سنت معماری، خانه و ... اجرا شده که از منظر مطالعات فرهنگی به ماده نگریسته است به طور مثال کتاب دنیا فرهنگی خانه، مردم شناسی مرگ، رسانه شیعی و ... از این نمونه هاست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بخش عمده سابقه مطالعات فرهنگ مادی، توصیفی و با رویکرد کارکردگرایانه است اضافه کرد: این آثار با هدف اینکه پدیده های در حال تغییر را بتوان سوابقش را حفظ کرد فراوری شده است. این چیزی شبیه مردم شناسی کلاسیک در اوایل قرن 20 است. در مطالعات دهه 50 هم کمتر وجه نظری معناشناسی از مادیت ارائه شده است و وجه توصیفی و کارکردگرایانه بر آنها عالب است و چرخش ساختارگرایانه را کمتر نمایندگی می نماید. من در کتاب به خلط مادیت و مادیت گرایی یا مصرف و مصرف گرایی اشاره کردم.

او با اشاره به اینکه حاشیه ای بودن مطالعات بین رشته ای به مهجوریت این حوزه رونق داده است گفت: همین موضوعات باعث شد که من پیشنهاد ترجمه این کتاب را ارائه کنم که خوشبختانه در نهایت به چاپ رسید. موضوعات بیشتری هم می توانست در کتاب قرار بگیرد اماحجم کتاب چون زیاد بود، مانع از اضافه نموده شدن مطالب نوتری می شد.

ذکایی در انتها گفت: این کتاب در سنتی قرار می گیرد که ادعا دارد مطالعه فرهنگ مادی آن قدر رشد نموده که به آن به صورت فرارشته ای نگاه کرد.

عباس کاظمی هم در ادامه این نشست با بیان اینکه انتشار کتاب حاضر در ابتدای دهه نو برای ما نوید بخش تحولات نو در علوم اجتماعی است توضیح داد: در دهه 90 چرخش به سمت اشیا و مادیت در ایران مورد توجه نهاده شده است. مفهوم فرهنگ مادی با کلمه مادی گره می خورد که در مقابل معنویت قرار می گرفت و از این جهت مورد طعن و طرد قرار می گرفت یا مادی گرایی که درباره معنوی گرایی قرار می گرفت، این دو جریان مانع شدند که این رویکرد زودتر در ایران رواج یابد اما در دهه 90 در حوزه های مختلف اعم از هنر مفهوم فرهنگ مادی، ابژه ها و ... مهم شدند و بر ما پژوهشگران است که تامل بیشتری کنیم که چرا این موضوعات مورد توجه نهاده شد.

او اضافه کرد: در این راستا کتاب مادیت های معاصر در سال 1395 منتشر شد و در آن به اشیای مادی به طور مثال پس از زلزله بم و ... پرداخته شد و جریان باستان شناسی را به سوی مسالعه فرهنگ مادیت برد.

او ادامه داد: به قلم من هم کتاب امر روزمره در جامعه پساانقلابی منتشر شد و کتاب مذاکره با اشیا هم به صورت مبسوطی روی این موضوع کار نموده است. در سال 97 هم سهم فرهنگ مادی ترجمه شده است. کار هوشنگ شهابی درباره سیگار هم یکی دیگر از کارهای خوب درباره فرهنگ مادی است. آثار هنری هم درباره پیکان و پیانو ... ساخته شد که نشان می دهد جریان جدی برای مطالعه فرهنگ مادی به ویژه در حوزه هنر راه افتاده است.

این جامعه شناس گفت: این کتاب هایی که نام بردم از زاویه خاصی به بحث پرداختند اما کتاب فرهنگ مادی به روینمودهای مختلفی اعم از مارکسی، تفسیری، انسان شناسانه و ... در این حوزه پرداخته و برای محققان این کتاب حرفی برای گفتن دارد.

او با طرح این سوال که چرا اشیا در زندگی روزمره پسا انقلابی مهم است؟ نام کرد: یک پاسخ این است که ما یک جامعه مصرفی را بعد از دهه 70 و 80 سپری کردیم و اشیا بیشتر از دهه های قبل در زندگی ما رخنه کردند و اشیا سنتی و قدیمی و از مد خارج شده دوباره به مد برگشتند.

کاظمی یادآور شد: این نشان می دهد جامعه ما نگاه متفاوتی به اشیا به ویژه اشیا یک بار مصرف دارد. زمانی ما یک شی را می خریدیم و با ما پیر می شد اما امروز اشیا عمر کوتاهی دارند و اشیایی داریم که پس از اتمام مصرف دوباره به دنیا عتیقه ها بر می گردد.

به گفته او، شاید تجربه ای که از فضای مصرفی در چند دهه اخیر داشتیم می توانسته در تغییر نگاه جامعه به اشیا تاثیر داشته باشد اما یک عامل دیگر هم مهم است؛ چند سال پیش بود که اشیا دهه 60 جنبه نوستالژیک پیدا نموده بود. باز این پاسخ به ما نشان می دهد که 40 سال شدن انقلاب نسلی را به بازنگری خودش تشویق نموده است.

کاظمی با بیان اینکه سومین دریچه ای که می توان به این سوال پاسخ داد شرایط جامعه ماست توضیح داد: در این جا این سوال مطرح است که زندگی اشیا در جامعه دموکراتیک یا غیر دموکراتیک چگونه است و وقتی این اشیا وارد جامعه های دیگر می شوند با نظام سیاسی، مردم، ایدئولوژی و ... چه می نمایند.

او اضافه کرد: من در کتاب امر روزمره در جامعه پسا انقلابی درباره جین پوشی گفتم که جین در ایران موضوعیت برای طبقه میانه دارد در حالیکه در خارج از کشور جین پوشی برای طبقه کارگر است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه این کتاب دنیا های متفاوتی را که فرهنگ مادی برای ما را بازگو می نماید اظهار کرد: کلمه فرهنگ مادی باز خودش یک معنای پیچیده ای به ما می دهد. رویکردی که از مارکس نشات می گیرد و از قدرت کالا و اشیا ذیل مفهوم کالایی شدن و بیگانه سازی تا رویکرد زیمل و بوردیو نسبت به اشیا درباره مطالعه فرهنگ مادی مطرح است.

کاظمی با اشاره به اینکه زندگی اجتماعی اشیا در ایران شناخته شده است و انتها نامه هایی در این باره نوشته شده است نام کرد: یک رویکرد هم از اشیا به مثابه انسان سخن می گوید که در این کتاب در این باره صحبت شده و این رویکرد بسیار مهم است. در این رویکرد دنیا فلتی دیده می گردد که در آن اگر انسان سروری در برابر موجودات دیگر نکند ما با دنیای روبرو می شویم که زندگی اشیا و حیوانات هم برای ما بسیار اهمیت دارد به طور مثال در این رویکرد دنیا را بر اساس زندگی یک کرم خاکی توضیح می دهد.

به گفته این جامعه شناس، روینمودهای روش های پسا کیفی با این گونه آثار بیشتر می گردد چون این روش ها، مناسبات بین انسان ها و سایر موجودات را مطالعه کند. این روش ها احتمالا در ایران توسعه پیدا می نماید و حق طبیعت در آینده در کنار حق به شهر برای ما مهم خواهد شد و خوانش انتقادی از دهه هایی که بر ما گذشته است در اثر این روینمودها به دست خواهد آمد. در این جامعه نقد کردن انسان ها بسیار مشکل است و به وسیله اشیا راهی پیدا شده که به نقد فرهنگ سیاسی در ایران بپردازیم.

کاظمی گفت: کتاب حاضر بسیار ارزشمند است و دایره وسیعی را شکل می دهد. اما جای پانوشت های بسیاری در این کتاب خالی است چون موضوعات مختلفی را در کتاب پوشش می دهد. این پانوشت ها می توانست فهم مخاطب را راحت تر کند. بعلاوه مقدمه دکتر ذکایی در کتاب بسیار خوب است اما بهتر است درباره اینکه چرا مطالعه اشیا در ایران مهم است؟ چه کتاب هایی در این باره کار شده و... در مقدمه بعدی بیشتر صحبت گردد. این موضوعات می تواند چشم اندازی را برای سایر دانشجویان و محققان فراهم کند.

کوشا گرجی صفت هم در ادامه این نشست گفت: من وقتی دانشجوی دکتری بودم، سردرگمی نسبت به اشیا داشتم وقتی این کتاب را به انگلیسی خواندم ذهنم منسجم شد. بعدها که به ایران آمدند متوجه شدم که وقتی درباره اشیا و ماتریالیسم صحبت می کردیم این برداشت می شد که داریم درباره مارکس صحبت کنیم اما با این کتاب منبعی به وجود آمد که روینمودهای مختلف را نسبت به اشیا بیان کند. این کتاب در غرب هم به علت هم این موضوع مهم شد.

او با اشاره به دو رویکرد مارکسی و فوکویی نسبت به اشیا گفت: در چرخش فرهنگی ابژه همواره محصول فرایند دیگری فرض گرفته می گردد. این رویکرد را ما در کارهای بودریار و ... می بینیم.

گرجی صفت اضافه کرد: چرخش فرهنگی نسبت به اشیا در غرب اکنون بسیار جدی شده و به طور مثال الان مباحث لاتور در این باره بسیار مهم است.

او با طرح این سوال که فرهنگ مادی چه ربطی به سیاست دارد؟ توضیح داد: قرار نیست این فرهنگ فاکت جایگزینی در سیاست بدهد بلکه می خواهد به شما قدرت بازنگری درباره اشیا بدهد. این باعث می گردد ما یک تاریخ نگاری متفاوت داشته باشیم. اگر تاریخ نگاری انقلاب ما شیفته علی شریعتی است و آن را مهم فرض می گیرد این فرهنگ مادی می خواهد بگوید چرا شریعتی مهم است؟ چون شریعتی به واسطه اشیا سوژه انقلابی می سازد!

او گفت: امروز بحث های مهمی درباره نئولیبرالیسم می گردد. چیستی این مفاهیم در گرو بعضی از مطالعات فرهنگ مادی است. ما همواره فکر می کردیم قدرت و ایدئولوژی وجود دارد که بر اساس آن همه چیز را توضیح می دهیم اما این سوال جدی تر است که چه اشیایی باعث می گردد این قدرت و ایدئولوژی شکل بگیرد.