کتاب دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان شناسی منتشر شد - وبلاگ وردپرس

به گزارش وبلاگ وردپرس، نویسنده کتاب دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان شناسی به خبرنگار خبرنگاران در بوشهر گفت: این کتاب دربارۀ جغرافیا و باستان شناسی شهرستان دیلم و حاصل مطالعات و آنالیز میدانی باستان شناسی است که بخش شمالی این شهرستان به وسیله یک سری ارتفاعات از استان کهگلویه و بویراحمد جدا می گردد و از سمت شرق به شهرستان گناوه و از غرب به استان خوزستان و خلیج فارس منتهی می گردد.

حسین توفیقیان ادامه داد: با توجه به کشف مواد فرهنگی و آثار کشف شده در آنالیز های میدانی باستان شناسی در شهرستان دیلم، دوره های پیش از تاریخ، دوره های تاریخی و دوره اسلامی این شهرستان در این کتاب مورد پردازش و مطالعه قرار گرفته است.

به گفتۀ وی، دورۀ پیش از تاریخ این شهرستان شامل چند سایت شوشان نو و دوره ایلامیان می شود. دورۀ تاریخی آن که در این اثر مورد آنالیز قرار گرفته، بیشتر مربوط به دورۀ ساسانیان می شود و در دورۀ اسلامی هم آثاری از سده های اول، میانی و متأخر مورد واکاوی و آنالیز قرار گرفته اند.

این باستان شناس در مورد فصول این کتاب شرح داد: کتاب دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان شناسی 5 فصل دارد که شامل فصل اول: کلیات شهرستان دیلم (جغرافیا، آب و هوا، منابع آب و...)، فصل دوم: آثار شناسایی شده در دوران اسلامی، فصل سوم: آثار شناسایی شده در دوران تاریخی، فصل چهارم: آثار شناسایی شده در دوران پیش از تاریخ و فصل پنجم: تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری می شود.

وی درباره اهمیت این کتاب در حوزه پژوهش تاکید نمود: اطلاعات و داده های تاریخی ارائه شده در این اثر که اغلب برای اولین بار در محوطه های این شهرستان مورد آنالیز باستان شناسی قرار گرفته اند، کاملا نو و نو است، یاری زیادی به پژوهشگران این منطقه و حوزه خلیج فارس می نماید. بدیهی است در سواحل عربی با حضور تیم های باستان شناسی خارجی، مطالعات بسیار زیادی اجرا شده ولی در سواحل ایرانی در این زمینه کمتر کار شده است. بنابراین انجام و انتشار این پژوهش ها و آنالیز های باستان شناسی، بخشی از عقب افتادگی هایی که در حوزه مطالعات خیلج فارس وجود دارد، جبران می نماید. این اثر، داده های نو و دست اولی در حوزه تاریخ و باستان شناسی شهرستان دیلم و سواحل شمالی خلیج فارس به خصوص تاریخ تجارت و دریانوردی و تاریخ بنادر مهرویان و سینیز که در محدودۀ این شهرستان قرار گرفته، ارائه نموده است.

مطالعات تاریخی و باستان شناسی یکی از راه های اثبات حقانیت نام خلیج فارس

وی یادآور شد: یکی از راه های اثبات حقانیت نام خلیج فارس، مطالعات تاریخی و باستان شناسی است. قطعا به یاری نتایج مطالعات باستان شناسی که در شهرستان دیلم منجر به شناسایی تاریخ بنادری چون مهرویان و سینیز و آثار ساحلی و فراساحلی این منطقه شده، می توان به طور مستند حقانیت تاریخ و تمدن خلیج فارس را اثبات کرد.

توفیقیان ادامه داد: در آنالیز باستان شناختی شهرستان دیلم، به طور کلی حدود 43 اثر و محوطه شناسایی شدند که قدیمی ترین آن ها به دوره پیش از تاریخ رسید که مربوط به شوشان نو و ایلامیان بود و شامل 5 محوطه می شد. در دوره تاریخی نیز تعدادی آثار کشف شد که به دورۀ ساسانیان برمی شود. بعضی از این محوطه ها چند دوره ای بودند ولی بیشتر آثار شناسایی شده در شهرستان دیلم متعلق به دورۀ اسلامی بود که خود به قرون اولیه، میانه و متأخر این دوره تقسیم می شد. این یافته ها نشان می دهد که از دورۀ پیش از تاریخ تا قرون متأخر ساکنانی در محدودۀ این شهرستان زندگی می کردند.

این باستان شناس تاکید نمود: شاخص ترین یافته های باستان شناسی در این منطقه، شامل آثاری از شوشان نو و دو بندر مهرویان و سینیز می شد که مهرویان در مرز این شهرستان با استان خوزستان و سینیز در بندر امروزی امام حسن واقع شده که قدمت آن ها به دورۀ ساسانی و سده های اولیه دورۀ اسلامی می رسد و از بنادر مهم آن دوره شناخته می شوند.

به گفتۀ وی، آثار بندر مهرویان را امروزه در ساحل خلیج فارس در طول یک تا دو کیلومتر در کنار امامزاده شاه عبدالله می توانیم ببینیم که دست نخورده و با تخریب کمی به جای مانده است و ضرورت دارد که مطالعات باستان شناسی در آن صورت بگیرد. این بندر در منابع تاریخی و جغرافیایی بسیار شناخته شده است و جهانگردان، تاریخ نویسان و جغرافیادانان از این بندر در آثار خود به آن اشاره نموده اند که از جملۀ آن ها می توان به ناصرخسرو اشاره نمود که در سفرنامه اش به آن پرداخته و اشاره نموده که بندر آبادی بوده است. البته این بندر به نام های مختلفی چون مهرویان، مهروبان و... در منابع تاریخی آمده است.

نویسنده دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان شناسی اضافه نمود: با اینکه حقایق و اطلاعاتی تاریخی ارزنده ای در بندر مهرویان وجود دارد اما هنوز کاوش های باستان شناسی در آن آغاز نشده و فقط یک لایه نگاری مختصر به همت من و آقای اسماعیلی جلودار اجرا شده است که تا پیش از این کار، ما بر اساس منابع تاریخی تصور می کردیم که تاریخ این بندر متعلق به دورۀ اسلامی است اما با این لایه برداری تعیین شد که این بندر مربوط به اواخر دورۀ ساسانی می شود که در این دوره کم کم تجارت دریایی در آن آغاز و در قرون اولیۀ اسلامی به نقطۀ ثقل دریایی خلیج فارس تبدیل می شود. البته این بندر، صرفا یک بندر تجاری بوده و در آن کشاورزی و ... صورت نمی گرفته؛ چون در دشت های شوره زار قرار گرفته است.

وی ادامه داد: سینیز دیگر بندر مهم تاریخی شهرستان دیلم است که در این کتاب نیز به طور مفصل به آن پرداختیم. این بندر همزمان با مهرویان به وجود آمده که از آن بزرگ تر بوده؛ به طوری که الان پراکندگی این بندر را در حدود 3 یا 4 کیلومتر امروزه می توانیم ببینیم. در سینیز علاوه بر تجارت، صنعت و کشاورزی نیز رونق داشته و بندری چندوجهی بوده است.

توفیقیان یادآور شد: طبق مطالعاتی که انجام دادیم تعیین شد که این دو بندر، جزء بنادر اولیۀ و پررونق خلیج فارس در حوزه تجارت و دریانوردی در دورۀ ساسانی بودند اما در قرون 3 و 4 هجری با قیام قرمطیان، تصرف و ویران می شوند و بندر گناوه جای آن ها را می گیرد و مرکز تجارت خلیج فارس می شود.

به گزارش ایبنا، دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان شناسی نوشته حسین توفیقیان در 471 صفحه تابستان 1402 به همت انتشارات پیشین پژوه راهی بازار کتاب شده است. به زودی نسخۀ الکترونیکی این اثر نیز منتشر خواهد شد.